Het begint met een dak

Op 10 oktober is het Wereld Dakloze Mensen Dag. Straat Consulaat organiseert een huiskamer zonder dak (op het Lange Voorhout van 13:00 tot 15:00 uur) om het belang van een dak te benadrukken. Dit doen we samen met onze collega’s binnen Dakloosheid Voorbij! en SamenThuis2030 in het hele land. Meer dan 80 organisaties organiseren vandaag een huiskamer zonder dak. Allemaal om het belang van een dak te benadrukken in de strijd tegen dakloosheid. De slogan, of beter gezegd de hashtag, die we gebruiken is: “Het begint met een dak”.

Het begint met een dak! Zeker, maar wat betekent dit? Om dit goed te kunnen duiden moeten we dit simpele zinnetje ontleden

We hebben het over DAKloosheid, toch?
Ik kom uit de mensenrechtenwereld en daar is het evident: dakloosheid is de meest extreme schending van het recht op huisvesting. Zorg is relevant, maar dan vooral omdat dakloosheid leidt tot ernstige problemen met het recht op gezondheid. En hoe duidelijk kan het zijn: we hebben het toch over DAKloosheid? We hebben het niet over zorgloosheid, bijvoorbeeld. Simpel toch? Ik begrijp nu beter waarom ik vroeger soms glazige blikken kreeg wanneer ik het had over het recht op huisvesting, in het begin van mijn zoektocht in de wereld van dakloosheid (naïef genoeg begon die zoektocht bij organisaties op het gebied van wonen. Ik werd steevast doorverwezen naar zorgverleners en dergelijke). Ik mag het dan wel iets beter begrijpen, het maakt de absurditeit van het systeem er niet minder om. 

OK, wat bedoelen we dan met dak?
Maar wat is dat dak dan waar we het over hebben? Is het gewoon voldoende dat mensen iets boven hun hoofd hebben? In de opvang heb je toch ook een dak? Op een vakantiepark heb je dat toch ook? Is dat voldoende? Nee, wat we bedoelen met een dak is eigenlijk een thuis. Dat daarvoor meer nodig is dan alleen een fysieke constructie boven je hoofd, is duidelijk. De meeste mensen kunnen dat ook goed duiden.

Een thuis heeft drie dimensies: de fysieke, de juridische en de sociale. De fysieke dimensie gaat over het huis zelf en de omgeving waarin het staat. Zo moet het bijvoorbeeld van dusdanige kwaliteit zijn dat het beschermt tegen de elementen; er moet sanitair zijn, stromend water, elektriciteit. De juridische dimensie ziet toe op de (rechts)bescherming. Het zorgt ervoor dat het huis rechtens van jou is, dat je erover kunt beslissen (binnen de kaders van de wet), dat mensen niet zomaar binnen kunnen treden en dat je er niet zomaar uitgezet kunt worden. De sociale dimensie betreft de meer ontastbare aspecten die van een huis een thuis maken. Het moet een plek zijn waar je jezelf kunt zijn, waar je veilig bent en waar je een leven kunt opbouwen.

Als je mensen vraagt wat een thuis voor hen betekent, komen de eerste termen die ze noemen bijna altijd voort uit de sociale dimensie: veiligheid, jezelf kunnen zijn, familie, vrienden. Daarna komen vaak de meer juridische elementen, met woorden als: bescherming, contract, eigendom. Pas later wordt de fysieke dimensie genoemd. Mensen voelen dus feilloos aan dat een dak – of beter gezegd, een thuis – vooral afhangt van de sociale en juridische aspecten.

Deze drie dimensies vind je terug in de kernelementen van het recht op huisvesting en vormen de basis van de Ethos Light-definitie van dakloosheid. Dit is de meest erkende definitie van dakloosheid, omarmd door de Europese Commissie en inmiddels ook door de Nederlandse overheid. Ethos Light stelt: als je in een leefsituatie verkeert waarin je op alle drie dimensies problemen ervaart, dan ben je dakloos. Maar ook: bevind je je in een situatie waarbij je heel veel problemen hebt in de juridische en sociale dimensie dan ben je ook dakloos. Het ontbreekt je aan een thuis! Dakloosheid is dus het ontbreken van een thuis.

Als we het hebben over “het begint met een dak” dan bedoelen we dus niet, althans niet uitsluitend, de fysieke dimensie van het dak, maar met name de juridische en sociale dimensie van dat dak. Deze zorgen ervoor dat je van je dak, je huis, een thuis kunt maken.  

En wat bedoelen we met “het”?
Dat dak is dus intrinsiek verbonden aan het “het” in “het begint met een dak”. Een thuis dat echt als thuis voelt, zorgt ervoor dat “het” kan bestaan, ontstaan, beginnen en bloeien. Dat “het” is een leven in waardigheid. Hoe dat eruitziet? Dat mag eenieder zelf bepalen natuurlijk, maar zonder dak is “het” niet of nauwelijks mogelijk. 

Zoveel is duidelijk. Je hebt zonder dak geen ruimte om na te denken over de dag na morgen. Het is leven van moment tot moment onder continue dreiging van verdere aftakeling. Hier is geen sprake van leven, maar van overleven. Geen ruimte voor hoop en dromen, laat staan bewuste keuzes om je kinderen te zien opgroeien en daar een positieve rol in te spelen, of zelf aan kinderen te beginnen, een baan te houden, van je schulden af te kunnen komen, te werken aan een trauma (waaronder het trauma van dakloosheid), lekker te kunnen koken voor je vrienden of te studeren, of een half uur met de Voetbal International op het toilet te zitten. Zonder thuis, zonder dak, kun je niet eens bepalen hoe voor jou een leven in waardigheid eruit zou kunnen zien. 

Wanneer “begint” “het” eigenlijk?
Mensen die uiteindelijk wel een dak hebben, een eigen thuis, geven vaak aan dat ze zich dit niet direct realiseren. “Het” kan nog niet echt beginnen, want een gebrek aan een thuis, zeker als dat lang heeft geduurd, gaat tussen de oren zitten en in het lijf. Veel mensen worden zelfs eerst erg ziek wanneer ze eindelijk een thuis hebben, alsof het lichaam ontspant en je toestemming geeft om ziek te worden.

Daarnaast blijft de angst bestaan dat het misgaat, dat het niet echt is. Dit hangt sterk samen met een derde constatering: na een lange periode van woononzekerheid hebben mensen vaak het gevoel dat ze eigenlijk geen recht hebben op een eigen thuis. Ze voelen zich schuldig ten opzichte van anderen die nog dakloos zijn, mensen die ze vaak in die situatie hebben ontmoet. Maar ook omdat hen voortdurend ingepeperd is dat hun dakloosheid natuurlijk hun eigen schuld was en dat het verkrijgen van een woning een gunst is. Schuld en schaamte kunnen verlammend werken.

Wat we echt bedoelen
Wat we eigenlijk bedoelen is dit: een leven in waardigheid, waarin je je leven kunt leiden zoals jij dat wilt, kan pas echt beginnen met het hebben van een thuis, een plek waar je jezelf kunt ontdekken en zijn, die echt van jou is en je niet zomaar kan worden ontnomen. Maar goed, dat is niet zo lekker kort voor op de socials. Vandaar: Het begint met een dak.

Vandaag roepen we iedereen op om ons statement te ondertekenen en op te komen voor een toekomst waarin iedereen toegang heeft tot betaalbare en veilige huisvesting. Hoe meer mensen en organisaties zich aansluiten, hoe sterker ons geluid richting beleidsmakers!

Teken het statement vandaag nog via deze link.  Iedere stem telt. 

Dit artikel is geschreven door Jan de Vries, mede-directeur van Straat Consulaat.

Lees ook: