Dakloze mensen worden te vaak op dezelfde, negatieve manier in beeld gebracht. Dat vinden Straat Consulaat en Kansfonds in Hilversum, een organisatie met als missie: een thuis voor iedereen. Foto’s tonen vaak een oude man, met plastic tassen met kleding bij zich, slapend op een bankje in het park, vaak ook nog omringd door bierblikjes. Terwijl de groep die te maken heeft met dakloosheid, veel diverser is. Kansfonds en Straat Consulaat bedachten daarom de actie: ‘#Zo wil je toch niet gezien worden?’ De organisaties deden dit samen met een groep jongeren, de achterban van Straat Consulaat in Den Haag, belangenbehartiger voor dakloze mensen.
Medewerkers van beide organisaties zetten foto’s van zichzelf op social media in oncharmante situaties: moe, net wakker, onderuitgezakt, brak na een avondje stappen, zich afvragend: zo wil je toch niet gezien worden? In de hoop dat mensen dan gaan begrijpen dat iemand die dakloos is dat ook niet wil. Willem van Sermondt (33) is programmaleider bij Kansfonds en houdt zich voornamelijk bezig met het programma Alle jongeren een thuis. ‘ledereen heeft recht op een dak boven zijn hoofd, voldoende geld om van te leven en het diepe besef om erbij te horen’, zegt Willem. ‘Er zijn nog te veel mensen die dat niet hebben, bijvoorbeeld ex-gedetineerden en ongedocumenteerden. Maar ook dakloze jongeren vormen een groep die vaak over het hoofd wordt gezien.’
Anders denken en handelen
Kansfonds financiert initiatieven om deze mensen een plaats in de maatschappij te bieden, onder andere projecten waarin jongeren geholpen worden met schulden. En ze zetten soms zelf programma’s op, bijvoorbeeld Alle jongeren een thuis, een project dat dakloze jongeren praktische ondersteuning biedt en probeert de beeldvorming over deze groep, positief te beïnvloeden. En dus recent de actie over beeldvorming in media. ‘We kijken bij alles: “Hoe kunnen we op een andere manier denken en handelen?” We zien dat jongeren voortdurend te maken hebben met verkeerde beeldvorming en dat frustreert. Vaak zie je in de media een heel mooi verhaal over hoe je het vertrouwen van dakloze jongeren kunt winnen en dan plakt de beeldredactie er een stigmatiserende foto naast. Sommige beelden zijn echt mensonwaardig.’
Diverser beeld
Kansfonds, Straat Consulaat en Het Beelddepot stellen daarom foto’s beschikbaar die daklozen op een realistischer manier in beeld brengen. Het Beelddepot is een organisatie die, evenals Kansfonds, strijdt tegen stigma’s over dak- en thuisloze mensen. De drie organisaties willen laten zien dat de groep daklozen veel breder is dan vaak getoond wordt. Onder andere vrouwen en jongeren, mensen uit Oost-Europa en Noord-Afrika komen te weinig in beeld. En er is weinig aandacht voor economisch daklozen. ‘Zij hebben geen verslavingsproblematiek of psychische problemen, maar verliezen een thuis door bijvoorbeeld een scheiding en slapen dan eens bij die vriend, dan bij een andere of in een auto. Hen zie je niet op dat bankje liggen, maar ze zijn wel dak- of thuisloos!
Geen herkenning
De manier waarop daklozen op dit moment in beeld word en gebracht heeft volgens Willem twee negatieve gevolgen: ‘Mensen herkennen zichzelf niet als dakloos, ook al hebben ze geen huis. Daardoor kloppen ze niet aan bij hulpinstanties. Vooral jongeren vragen vaak geen hulp. lk sprak jongeren die geruime tijd op verschillende plekken verbleven en daarna in de maatschappelijke opvang terechtkwamen en tussendoor een nacht op straat verbleven. Die zeggen “lk ben niet echt dakloos geweest”. Maar als je geen volwaardige huisvesting hebt waar je kan blijven wonen, heb je een probleem. Het is dan verrekte moeilijk om te werken, studeren of een leven op te bouwen! En ten tweede: de beeldvorming draagt niet bij aan het zoeken naar oplossingen van het probleem dakloosheid. Je ziet bijvoorbeeld dat er vaak heel negatieve reacties in de buurt zijn als mensen geherhuisvest worden.’ Willem zou redacties willen oproepen eens te kijken bij de foto’s van het Straat Consulaat en Het Beelddepot, en ze vragen ook te letten op bijschriften. ‘Het helpt als er bij de foto’s iets staat dat op neutrale wijze vertelt wat de situatie is die op het beeld staat. Bijvoorbeeld “Dit is de nieuwe kamer van de jongere uit het interview” als je schrijft over een jongere die net een nieuw onderdak heeft gevonden.’
Oplosbaar probleem
Maar er is toch ook een grote groep die het heel zwaar heeft, kampt met verslavingsproblematiek en op dat bankje moet slapen en daardoor vervuilde kleding heeft? En verdient die niet ook alle aandacht? ‘lk ben er helemaal niet op tegen als er een verschrikkelijk verhaal gepubliceerd wordt en daarbij beelden staan waarop dat getoond wordt. Ook dat verhaal mag verteld worden. Alleen zou het fijn zijn als er meer diverse beelden getoond warden. Wij hopen dat met onze actie een positiever beeld van dak- en thuisloze mensen ontstaat en mensen gaan beseffen dat dak- en thuisloosheid een probleem is dat je op kunt lossen. Dakloosheid zou niet mogen voorkomen, het moet en kan worden uitgebannen.
We vroegen Willem Sermondt wat hij vindt van de beeldvorming in De Riepe:
‘Al bladerend door vijf recente edities van De Riepe valt mij de diversiteit aan mensen en verhalen op. lk zie mannen, vrouwen, een transgender persoon, jongere mensen, oudere mensen. lk zie verschillende huidskleuren en leefsituaties. Als je de verhalen niet leest zie je meestal niet of de persoon op de foto dak- of thuisloos is. Soms wel. Precies zoals de realiteit van dak- en thuisloosheid in Nederland. De gezichten zijn ook divers: ze zijn vrolijk soms droevig, krachtig soms kwetsbaar.
Het is niet mijn wens om elk woord of elke foto te wegen, maar wat ik als hoofdredacteur zou doen: spreken over dak- en thuisloze mensen in plaats van daklozen. Volgens mij is het belangrijk altijd de menselijkheid te benadrukken. Met de term dakloze reduceer je iemand onbedoeld tot de leefsituatie waarin hij of zij verkeert’.
Door Wietske Aupers
Top foto: Willem Sermondt, Kansfonds
